Sông nước Cà Mau

I. Tác giả, tác phẩm

• 1. Tác giả (mời các em tham khảo SGK Ngữ văn 6 Tập 2)
• 2. Tác phẩm
• Văn bản Sông nước Cà Mau được trích từ chương thứ XVIII của truyện Đất rừng phương Nam - một truyện dài nổi tiếng của Đoàn Giỏi.
• 3. Tóm tắt

Văn bản Đất rừng phương Nam miêu tả cảnh quan thiên nhiên, sông nước vùng Cà Mau - mảnh đất tận cùng phía nam của tổ quốc. Cảnh thiên nhiên ở đây thật rộng lớn, hoang dã và hùng vĩ, đặc biệt là những dòng sông và rừng đước. Cảnh chợ Năm Căn là hình ảnh trù phú, độc đáo, tấp nập về sinh hoạt của con người ở vùng đất ấy.

II. Hướng dẫn soạn bài

Câu 1:

* Bài văn miêu tả cảnh sông nước Cà Mau - một tỉnh nằm ở cực nam của Tổ quốc.

* Trình tự miêu tả của bài văn là: bắt đầu từ cảm tưởng chung, thông qua sự quan sát thiên nhiên Cà Mau, tác giả đi đến những nét đặc tả kênh rạch, sông ngòi và nét độc đáo của cảnh chợ Năm Căn họp trên mặt nước.

*  Dựa vào trình tự miêu tả trên, chúng ta có thể chia bài văn làm 3 đoạn:

• Đoạn 1: từ đầu => "lặng lẽ một màu xanh đơn điệu": Cảm tưởng chung về cảnh sắc thiên nhiên Cà Mau
• Đoạn 2: tiếp => "khói sóng ban mai": Đặc tả kênh, rạch Cà Mau và con sông Năm Căn rộng lớn
• Đoạn 3: còn lại: Đặc tả cảnh chợ Năm Căn

Qua bài văn, chúng ta có thể hình dung vị trí quan sát của người miêu tả chính là người đang ngồi trên con thuyền. Và đây cũng là vị trí phù hợp nhất để tác giả có thể quan sát và miêu tả một cách chân thực, chính xác nhất những cảnh vật thiên nhiên đang hiện ra trước mắt mình. Với vị trí quan sát này, những hình ảnh được hiện ra trong bài văn giống như một cuốn phim sống động, có nhiều màu sắc, cảnh trí đan cài và giàu cảm xúc.

Câu 2:

Trong đoạn văn (từ đầu => "lặng lẽ một màu xanh đơn điệu"), tác giả đã diễn tả  ấn tượng ban đầu bao trùm về vùng sông nước Cà Mau. Ấn tượng ấy là ấn tượng rất choáng ngợp, được thể hiện qua những từ ngữ mang tính cường điệu:

• Kênh rạch càng bủa vây chăng chít
• Trên thì...dưới thì...chung quanh...cũng chỉ...

Những ấn tượng ấy được tác giả cảm nhận qua những giác quan là: thị giác, thính giác và vị giác. Đặc biệt là cảm giác đơn điệu về màu xanh và...tiếng rì rào bất tận...của rừng, của sóng. Ấn tượng ấy được thể hiện qua những câu văn dài ngắn xen kẽ, biến hóa linh hoạt, vừa tả vừa kể, tạo ra một mạch văn trữ tình lôi cuốn.

Câu 3:

* Qua  đoạn nói về cách đặt tên cho những dòng sông, con kênh ở vùng Cà Mau đã cho ta thấy cách đặt tên các địa danh ở đây rất giản dị, gần gũi, cứ theo những đặc điểm riêng mà gọi thành tên chứ không theo một quy luật nào cả.

* Những địa danh này đã thể hiện được những đặc điểm rất riêng biệt của thiên nhiên vùng Cà Mau so với những vùng đất khác.

Câu 4:

a) Những chi tiết thể hiện sự hùng vĩ, rộng lớn của dòng sông và rừng đước:

• Nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác
• Con sông rộng hơn ngàn thước
• Cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người ếch bơi giữa đầu sóng trắng

b) * Trong câu "Thuyền chúng tôi chèo thoát qua kênh Bọ Mắt, đổ ra con sông cửa lớn, xuôi về Năm Căn" có những hoạt động: chèo thoát, đổ ra, xuôi về chỉ cùng một hoạt động của con thuyền.

* Nếu thay đổi trình tự những động từ ấy trong câu trên thì sẽ không thể hiện được những trạng thái hoạt động rất phong phú của con thuyền trong nhiều hoàn cảnh khác nhau.

*  Theo em, trong câu này, tác giả đã dùng từ một cách chính xác và rất tinh tế, vì:

• Thoát ra: diễn đạt sự khó khăn mà con thuyền phải vượt qua
• Đổ ra: chỉ trạng thái con thuyền từ sông nhỏ đến dòng sông lớn
• Xuôi về: diễn tả trạng thái nhẹ nhàng của con thuyền xuôi theo dòng nước

c) Những từ miêu tả màu sắc của rừng đước: màu xanh lá mạ, màu xanh rêu, màu xanh chai lọ. Qua những từ đó, vừa thấy được khả năng quan sát và phân biệt những sắc độ của tác giả rất tinh tế, đồng thời, cũng thấy được sự phát triển mạnh mẽ không ngừng của loài đước.

Câu 5:

Những chi tiết, hình ảnh về chợ Năm Căn thể hiện sự tấp nập, đông vui, trù phú, độc đáo của chợ vùng Cà Mau là:

• Những túp lều lá thô sơ bên cạnh những căn nhà hai tầng
• Những đống gỗ cao như núi
• Những cột đáy, thuyền chài, thuyền buôn dập dềnh trên sóng
• Dọc theo sông là những lò than hầm gỗ đước
• Những ngôi nhà ban đêm sáng rực đèn măng - sông
• Đặc biệt nhất là người ta mua bán, ăn nhậu trên thuyền, trên sông nước
• Nơi đây cũng là nơi quần tụ của một cộng đồng người sống hòa hợp: người Hoa Kiều, người Chà Châu Giang, người Miên với đủ giọng nói líu lô, đủ kiểu ăn mặc sặc sỡ.

Câu 6:

Qua bài văn Sông nước Cà Mau, qua cách miêu tả từ xa đến gần, từ khái quát đến cụ thể, cùng với việc sử dụng những từ ngữ gợi cảm tinh tế của tác giả, người đọc có thể cảm nhận được vẻ đẹp trù phú của vùng sông nước Cà Mau. Đó là một nơi có khung cảnh thiên nhiên hoang dã và hùng vĩ, nơi có những dòng sông rộng lớn và rừng được bạt ngàn, đồng thời, nơi đây cũng có những cảnh chợ Năm Căn đặc sắc, tấp nập và đông vui.