Xin chào các em! Sau đây, Soạn Văn sẽ hướng dẫn các em soạn văn bản: Câu cá mùa thu (Thu điếu). Đây là một bài thơ rất hay của cụ Tam Nguyên Yên Đổ và được biên soạn trong chương trình Ngữ Văn 11 Tập 1. Các em hãy cùng tham khảo và chuẩn bị cho bài giảng trên lớp của thầy cô thật tốt nhé!

I. Tác giả, tác phẩm

1. Tác giả: Nguyễn Khuyến (các em tham khảo phần giới thiệu tác giả Nguyễn Khuyến trong SGK Ngữ Văn 11 Tập 1).

2. Tác phẩm

Bài thơ Câu cá mùa thu nằm trong chùm thơ thu của Nguyễn Khuyến (gồm 3 bài: Thu điếu, Thu ẩm, Thu vịnh). Vẻ đẹp của cảnh thu trong bài thơ là vẻ đẹp điển hình cho mùa thu làng cảnh Việt Nam vùng đồng bằng Bắc Bộ. Bài thơ cũng đồng thời thể hiện tâm trạng ưu thời mẫn thế, tình yêu thiên nhiên, yêu quê hương đất nước của nhà thơ Nguyễn Khuyến.

II. Hướng dẫn soạn bài

Câu 1:

* Điểm nhìn cảnh thu của tác giả có điểm đặc sắc:

  • Điểm nhìn từ trên thuyền câu -> nhìn ra mặt ao nhìn lên bầu trời -> nhìn tới ngõ vắng -> trở về ao thu.

=> Từ điểm nhìn ấy, ta có thể thấy cảnh thu được đón nhận từ gần -> cao xa -> gần. Từ điểm nhìn ấy, từ một khung ao hẹp, không gian mùa thu, cảnh sắc mùa thu được mở ra nhiều hướng thật sinh động.

Câu 2:

* Những từ ngữ, hình ảnh gợi lên nét riêng của cảnh sắc mùa thu:

Không khí mùa thu được gợi lên từ sự dịu nhẹ và thanh sơ của cảnh vật:

  • Màu sắc: nước trong veo, sóng biếc, trời xanh ngắt
  • Đường nét: sóng hơi gợn tí, lá vàng khẽ đưa vèo, tầng mây lơ lửng.
  • Hình ảnh thơ bình dị, thân thuộc: ao thơ, thuyền câu, ngõ trúc.

* Đó là cảnh thu ở làng quê vùng đồng bằng Bắc Bộ. Bài thơ không chỉ thể hiện cái hồn của cảnh thu mà còn là cái hồn của cuộc sống ở nông thôn xưa, dân dã nhưng vẫn đầy sức sống. Cái hồn đó được gợi lên từ ao thu, từ cánh bèo, từ ngõ trúc quanh co.

Câu 3:

* Không gian trong bài thơ: tĩnh lặng, phảng phất chút buồn (Vắng teo, trong veo, khẽ đưa vèo, hơi gợn tí, mây lơ lửng).

  • Cảnh thu đẹp nhưng tĩnh lặng và đượm buồn: nước "trong veo", vắng người, ngõ trúc quanh co khách vắng teo.
  • Màu sắc trong sáng, tươi mát và vô cùng sinh động: sóng biếc, là vàng, mây lơ lửng, trời xanh ngắt,...
  • Các chuyển động cũng rất nhẹ, rất khẽ, không đủ để tạo ra âm thanh.
  • Cá đâu đớp động dưới chân bèo: đây là tiếng động duy nhất nhưng nó không hề phá vỡ sự tĩnh lặng, mà ngược lại càng làm tăng sự yên ắng, tĩnh mịch của cảnh vật (thủ pháp lấy động tả tĩnh).

* Tâm trạng của nhà thơ:

  • Tâm hồn yên tĩnh, vắng lặng
  • Cái lạnh, cái buồn của không gian như thấm sâu vào tâm hồn nhà thơ
  • Cảnh thu đẹp, trong sáng và yên bình, mang vẻ đẹp của đồng quê dân dã, cho ta thấy tâm hồn gắn bó tha thiết với quê hương, đất nước của tác giả.

=> Tâm sự của nhà thơ chính là nỗi lòng non nước, nỗi lòng thời thế của nhà nho có lòng tự trọng và lòng yêu quê hương, đất nước như Nguyễn Khuyến.

Câu 4:

* Cách gieo vần trong bài thơ có điểm đặc biệt: vần "eo" là một vần rất khó luyến láy, rất khó để gò vào mạch thơ, ý thơ nhưng lại được nhà thơ sử dụng rất tài tình, độc đáo. Vần "eo" ở đây góp phần diễn tả một không gian nhỏ dần, khép kín, phù hợp với , phù hợp với tâm trạng đầy uẩn khúc của thi nhân.

Câu 5:

Qua bài thơ Câu cá mùa thu, cho ta thấy tấm lòng của nhà thơ đối với thiên nhiên, đất nước: Bài thơ không bộc lộ trực tiếp bất cứ cảm xúc nào của nhà thơ. Trong suốt từ đầu đến cuối bài thơ, người đọc mới thấy nhân vật trữ tình xuất hiện nhưng là xuất hiện trong cái tư thế của người đi câu. Nhưng thực ra không phải thế, đó là tư thế của con người u uẩn trong nỗi lo âu triền miên và chìm đắm.

=> Nguyễn Khuyến là một người có tâm hồn gắn bó với thiên nhiên, đất nước, bộc lộ tấm lòng yêu nước thầm kín mà sâu sắc.